Relacja kpr. pil. Michała Cwynara ze 113. Eskadry Myśliwskiej z Kampanii Wrześniowej
1 września. Wcześnie rano cały dywizjon – 113-114 i 121 Eskadra wystartowały pojedynczo z piaskowego lotniska polowego, na przechwycenie, pościg grupy bombowców, które po bombardowaniu Warszawy czy lotniska Okęcia, wracały do Prus Wschodnich. Po starcie, nabierając wysokości, przyłapanie nieprzyjaciel, który (przypuszczalnie dobrze poinformowany o naszych PZL-ów słabej zdolności wspinania się) również nabierał wysokości, okazało się niemożliwe!
Lecąc po lewej stornie dywizjonu, jako boczny, („skrzydłowy wariat”) d-cy dywizjonu, aby zakończyć ten pościg przypikowałem, później podciągnąłem w górę, odłożyłem kilka pierścieni poprawki na celowniku i począłem grzać! Strzelać! Wypompowałem prawie wszystką amunicję, bez skutku! Junkersy leciały dalej. Niezgrabne prostokątne skrzynie, pokryte jakby falowaną blachą, z dwoma silnikami, chyba powybijałem w nich dziury! Strzelając z dużej odległości, ok. 1000 m, dwa karabiny maszynowe nie trafiły w zbiorniki – czy sieć paliwa.
Pierwszy lot bojowy zakończył się rozczarowaniem. Później, tego samego dnia, były zwycięstwa, akty heroizmu i bolesne straty!
Wcześnie po południu, kluczami i pojedynczo, startowaliśmy na obronę Warszawy. Na wysokości porad 1000 m poleciałem nad naszą bazę Okęcie. Lądowisko z masą kraterów, głębokich wyrw, szczególnie we wschodniej części blisko hangarów. Nad południowo-zachodnią częścią lotniska na fabrykę PZL-u, trochę niżej ode mnie z Warszawy leciały dwa samoloty nieprzyjaciela, jednosilnikowe, z podobnym podwoziem jak nasz „Karaś”. Były to Ju 87. „Sztuki” powracające z bombardowania. Ze słońca, w lewym skręcie, ze strony „Ursusa”, zacząłem pikować, atakować z tyłu. Dołączając do tylnego Ju 87 z nadmierną szybkością „wykopałem” nogami, aby się uplasować z tyłu. Z ok. 50 m otworzyłem ogień, górna część kabiny wyskoczyła, czy pilot sam ją otworzył, skręcił nagle w lewo-dół, do przymusowego lądowania. Na trawie zawirował w lewo i postawił samolot na „nos”. Wyciągnąłem do góry, w lewym skręcie, aby powtórzyć atak, upewnić się, wykończyć pilota! Ciągle w zakręcie, po mojej prawej stronie, strugi czerwono-oranżowych sztychów-fastryg, ogień nieprzyjaciela atakujący z góry ze słońca. Najpierw myślałem, że ten drugi „Sztukas” strzela! Dwusilnikowy Me 110 wyciągnął w górę prawie pionowo, aby powtórzyć atak na mnie. Z ogromną nade mną przewagą szybkości zaczął znowu pikować. Zaskoczony, oszołomiony tak dramatyczną zmiana fortuny – jedyny ratunek dla mnie to robienie uniku pod niego. Po ataku, znów wyciągał w górę. Ja, do ziemi, aby zniwelować jego przewagę.
Tak ogromna przewaga szybkości wznoszenia się była dla mnie szokiem.
Po wylądowaniu w Poniatowie, raport, relacje o locie. D-ca 113-tej por. Wieńczysław Barański zaakceptował moje zeznania.
Wieczorem pierwszego dramatycznego dnia wojny poszliśmy do zabudowań na północnej stronie lotniska polowego. W jednym pokoju, w łóżku, całe ciało zabandażowane, kolega pilot ze 123-tej eskadry, okropnie popalony, biedak – jęczał z bólu!
W ciągu następnych dwu dni moja osobista saga – nierówna walka z Me 110! Doszedłem do przekonania, wmówiłem sobie, że w tych spotkaniach miałem do czynienia z tym samym „kłusownikiem” – fachowcą. Technicznie wiedział co robi, szczęście dla mnie – że był słabym strzelcem!
Następnego dnia, przed południem, na zachód od Błonia, lecąc na wysokości 500 m, ze słońca okropnemi strugami ognia zaatakowany przez Me 110. Po ataku wyciągnął w górę, ja gwałtownie skręciłem w kierunku jego prawie pionowego wspinania, oddałem krótką serię ognia. On znowu zaatakował, ja pod niego, ciągnąc za nim w górę, znowu oddałem serię ognia. Me 110 odleciał. Spotkanie stosunkowo niskie, pode mną, na polu, chata w płomieniach! Chłop i kobieta latają do studni z wiadrami po wodę, aby gasić pożar! Czyżby ten brutalny Me 110 podpalił dom? Jego cztery armatki (dwie 30 mm i dwie 20 mm, to potężny ogień. Podczas strzelania do mnie, ogień nieprzyjaciela podpalił chatę. Czułem się, do pewnego stopnia winnym spowodowania tego nieszczęścia.
Przygnębiony odleciałem do Poniatowa, zostawiając dwoje biednych ludzi, fanatycznie, beznadziejnie usiłujących ratować swój dom. Poniatów, niefortunny wybór lotniska polowego. Przy starcie i lądowaniu okropna struga kurzu, z piaszczystego terenu, łatwy do rozpoznania przez nieprzyjaciela! Wyobraźnia! Wiele Me 110 grasowało po warszawskim niebie!
Po lądowaniu i zeznaniu d-cy o locie, niefortunny dziwny incydent: Młody podchorąży – pilot, który już uprzednio „podpadł” d-cy za opowiadanie bzdur – „bujania” wylądował, wysiadł z kabiny PZL-u i oznajmił: „Zestrzeliłem Me 109!”.
Por. Wieńczesław Barański, dzielny pilot – dowódca, niecierpliwy, pełen temperamentu, nie znosił głupców, wyjął Visa zza pasa (podczas kampanii lataliśmy z pistoletami, aby w razie zestrzelenia – bronić się) i powiedział młodemu podchorążemu: „Odwołaj to natychmiast! Jeżeli nie odwołasz – to Cię palnę!” Młodzik zbladł, uświadamiając sobie, że d-ca nie żartuje – powiedział – „nie zestrzeliłem”! Barański – „powtórz, że nie zestrzeliłeś Messerschmitta!” – powtórzył!
Zawieszony w lataniu, był to jego ostatni lot w naszej jednostce. Po kampani wrześniowej zniknął.1
Po południu w naszych oczach nad lotniskiem Me.110 zestrzelił (na ziemi krzyczelismy – „Uważaj! Skręć! Skręć!”) mojego wodza z Sarny i Osowca, Aleksandra Gabszewicza ze 114 Eskadry. Gabsio ratował się skokiem spadochronowym...
3 września przed południem, w nadwarszawskim słońcu czekałem na mojego przeciwnika. Podczas prawie bezsennej ubiegłej nocy przemyślałem jak sobie radzić z tym Messerschmittem. Tym razem, wcześniej byłem na jego ogonie podczas wznoszenia. Grzałem dłuższą serią z karabinów maszynowych. Moje pociski spowodowały awarię jego lewego silnika. Z dymiącym silnikiem, pod cumulusów chmury, umknął do Prus Wschodnich.
4 września odlot na nowe lotnisko polowe do Radzikowa, na wschód od Błonia. Małe, wąskie lądowisko. Zakwaterowanie w stodole, nocny wypoczynek na słomie. Na krawędzi lądowiska reflektor szuka po ciemnym niebie bombowców nieprzyjaciela. Pomimo zmęczenia trudno zasnąć, odgłosy wybuchów artylerii z zachodu złowrogo przypominały co się dzieje...
5 września od rana intensywne patrole w rejonie Okęcia. Zbiorowo piloci 113, zestrzelili Me 110 i Junkersa 87.
W nocy odgłosy huków artylerii – głośniejsze...
Szóstego września, w namiocie dowódcy dywizjonu, odprawa 113 i 114 Eskadry, jak się później okazało, na ostatnią wyprawę całego dywizjonu.
Zadaniem naszego dywizjonu miało być atakowanie kolumny czołgów zbliżającej się z rejonu Kutno-Łęczyca-Koło. IV Dywizjon trójkami na wysokości 800-1000 m. Dowódca dywizjonu (podczas odprawy) wyznaczył mnie jako ostatniego pilota po lewej stronie formacji. Mietka Kaźmierczaka po prawej stronie. Startowanie pojedynczo, z wąskiego Radzikowa, w rejonie Sochaczewa, Kaźmierczak i ja mieliśmy odłączyć się od formacji dywizjonu, obniżyć do lotu „kosynierem”, jako skauci szukać kolumn czołgów. Po spostrzeżeniu nieprzyjaciela (nie mieliśmy łączności radiowej) Mietek i ja, wznieść się do lecącej formacji Dywizjonu, pomachać skrzydłami i prowadzić do atakowania nieprzyjaciela!
Zbiegiem okoliczności planowany lot przybrał zupełnie inny format.
Po starcie i sformowaniu w szyki, wczesnym popołudniem wzięliśmy kurs w kierunku Łowicza, Mietek Kaźmierczak i ja, jeszcze z formacją dywizjonu, spostrzegliśmy dużą formację tego typu co spotkaliśmy w pierwszym dniu nad Poniatowem, lecących z naszej lewej ku prawej stronie na północ do Prus Wschodnich. Byli oni na większej wysokości od nas. Skręciliśmy w prawo i zaczął się pościg. Mietek Kaźmierczak będąc po prawej stronie pierwszy dołączył do bombowców nieprzyjaciela: Pikując z prawej, pod formację, wyciągnął w górę – zaczął strzelać do lidera – dowódcy Junkersów. Ju zaczął się dymić z silników, gwałtownie skręcił w lewo-dół i wybuchł (zbiornik paliwa) – płomieniem. Mietek Kaźmierczak również zaczął pikować. Nie wyciągnął. Przypuszczalnie zraniony ogniem karabinów maszynowych Junkersów.
Po stracie dowódcy formacja nieprzyjaciela rozbiła, my, chociaż jeszcze za daleko, zbliżając się do nich, wszyscy grzaliśmy. Bliżej, po „capnięciu” atakowaliśmy ich z dołu, lewej i prawej strony. Oprócz d-cy Junkersów, którego „spuścił” Mietek Kaźmierczak, zespołowo (trudno byłoby z pewnościa ocenić 0 kto – kogo!) zestrzeliliśmy cztery Ju. Kilku z załogi nieprzyjaciela ratowało się skokiem ze spadochronem. Po walce, indywidualnych atakach i strzelaniu, krążyłem obok Niemca ratującego się spadochronem. Strzelać? Nie, to nie po rycersku! Wylądował na polu rosnących ziemniaków. Zrzucił spadochron, pobiegł w kierunku zarośli i pobliskiego drzewa. Przypikowałem, po wyciągnięciu w „górę” drugi PZL – z 114 z emblematem – „jaskółka”, krążył, obserwując, co się dzieje. Dołączyłem do niego, był to Tadek Sawicz, z którym w ubiegłych dwóch latach, jako jego skrzydłowy, zrobiłem wiele lotów. We dwójkę, w powrotnym locie, wzdłuż drogi wiodącej w kierunku Warszawy. Wóz z zastrzelonymi z powietrza ludźmi i końmi w rowie, dalej na pastwisku zastrzelona trzoda krów. Kilka dni temu, zapalenie przez Messerschmitta domu obok Błonia. Powinienem był „skosić” wroga na spadochronie!...
W rejonie walki z Junkersami, dowódca 113 Eskadry por. W. Barański i Jan Lipiński, lądowali przymusowo. Mietek Adamek wyskoczył ze spadochronem.
Tego samego dnia przerzedzony zespół IV Dywizjonu wystartował z Radzikowa na nowe lotnisko polowe Bełżyce obok Lublina. Wylądowaliśmy na pustym otwartym polu. Tylko długi rząd namiotów... nasz pułkownik Pawlikowski, dumny z nas, warszawskich myśliwców, stoi obok, jego ponury wyraz twarzy mówi wszystko.
Następnego dnia, na inne, kilka kilometrów odległe lądowisko. Stamtąd, po noclegu, lot do Młynowa koło Łucka. Tylko jedno możliwe podejście do lądowania – z zachodu, jeden z pilotów uszkodził podwozie. Lepsze zakwaterowanie w budunkach – dworku. Na drugi dzień, z powrotem pod Lublin! Tego samego dnia powrót do Młynowa, aby tam nareszcie spotkać nasz rzut kołowy, zmęczonych, wyczerpanych uciążliwą podróżą mechaników IV Dywizjonu.
Wieczorem, w lepszym od poprzednich lotnisk polowych zakwaterowaniu, po posiłku, porucznik A. Gabszewicz, aby nas pokrzepić, dodać nam ducha (chyba na sugestię płk. Pawlikowskiego), entuzjastycznie poinformował nas, że zakupione w lecie 150 myśliwców typu Morane 406 już jest w Polsce. Że wkrótce pojedziemy je zabrać!
Podczas drugiego dnia pobytu w Młynowie Mietek Adamek i ja, on w kombinezonie pilota z pistoletem Vis w kieszeni, ja w czarnej skórze (w rzucie kołowym, z Warszawy, nasze walizki zginęły) poszliśmy zobaczyć Młynów, pomimo że odradzano nam – o nieprzyjaznej ludności ukraińskiej! Szeroka ulica – gościniec, drewniane budowle, jakiś sklep spożywczy, weszliśmy coś tak kupić. Po wyjściu Mietek Adamek zaczął przygadywać dziewkę. Młody Ukrainiec zaczął wymyślać na nas, Polaków, Mietek, wysoki, silny jak niedźwiedź – trzasnął go w mordę, wyciągnął Visa z kieszeni kombinezonu – jeszcze jedno słowo oszczerstwa – to będzie strzelał! Wycofaliśmy się.
Przed zmrokiem we dwójkę poszliśmy do otaczającego dworku Młynowa ogrodu. Z krzakami zauważyliśmy postać w mundurze generała broni, w wolnym spacerze. Mietek twierdził, że to był marszałek Śmigły-Rydz. Wątpiłem!
17 września ewakuacja do Rumunii. Samolotem PZL, na którym wylądowałem w Młynowie (pozostałe tylko trzy), poleciał do Czerniowiec (Rumunia) d-ca 113 Esk. Pozostali piloci, wśród nich Kazik Sztramko, Mietek Adamek i ja, ciężarówką przekroczyliśmy polsko-rumuńską granicę w Śniatyniu. W otwartych ciężarówkach mały konwój, na głównej drodze do Ploesti-Bukaresztu, przez miasteczka – wsie, gapiące się grupy Rumunów – dumny, wielki naród, Polacy – uciekają ze swojej Ojczyzny. Upokarzająca podróż.
Po kilkugodzinnym wypoczynku na platformie ciężarówki, chłodnej nocy, zatrzymaliśmy się w małym miasteczku. W kafejce, pokrzepieni mocną kawą, niektórzy (nowość dla nas) gorącym winem, Mietek Adamek już podłapał dwa (dla niego) najważniejsze słowa – „Bonna Romnichora”... (ładna dziewczyna!).
Na lotnisku obok Bukaresztu dołączyliśmy do pilotów IV Dywizjonu. Marian Staliński, rezerwista – pilot 113 Eskadry – muzykolog, przedsiębiorczy człowiek przyjechał ładnym samochodem osobowym – „Skodą”.
Wyjął z samochodu siedzenia, zrobił dla nas dwóch sypialnię. „Gdzie jest twój partner-gitarzysta Jasio Musiał, pilot ze 112 (Kogutów) Eskadry?” Nie miałem pojęcia.
Marian Staliński miał propozycję: jutro pojedziemy do Bukaresztu, sprzedamy „Skodę” i pójdziemy do znanego nocnego klubu, gdzie ze swoja orkiestrą występuje słynny jazzowy skrzypek – kompozytor Georges Boulanger!
Rumuńskie władze, aby nas internować, miały inne plany. Następnego dnia załadowali nas na pociąg. Podczas podróży w nocy zatrzymali pociąg, rozłączyli wagony na dwie części, oficerowie w jedną stronę, podoficerowie w drugą. Rano przywieziono nas do zabłoconej wsi Urziceni.
W wiejskiej chałupie, świeżo malowanej – przesiąkniętej wapieniem izdebce biedna staruszka miała dwóch lokatorów – polskich pilotów Kazia Sztramkę i Michała Cwynara.
Biedna życzliwa kobieta, dzieliła się z nami co miała – kromką zakalca chleba ze „struguri”, niezapomniane rumuńskie słowo – z „winogronami”.
Nasza ucieczka z Rumunii to była obopólna chęć – Rumuni chcieli się nas pozbyć tak szybko jak można. W tej samej mierze chcieliśmy opuścić ich kraj do Francji. Codzienny odjazd autobusem z Urziceni (ok. trzydziestu każdego dnia) odbywał się bez przeszkód. Nasz organizator, przedsiębiorczy plut. Mażulis (absolwent Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich) miał prezent, niespodziankę dla d-cy obozu, rumuńskiego majora policji – parę eleganckich kawaleryjskich butów.
Aby uniknąć ryzyka aresztowania za posiadanie broni, przed odjazdem do Bukaresztu wepchnąłem Visa (bez magazynku z amunicją) do kopy siana.
Zatrzymałem jednak najdrogocenniejszy obiekt, „gapę” – odznakę pilota. Oryginał z wytwórni Knedlera z Nowego Światu! Orzeł z zielonym wieńcem, symbol pilota myśliwskiego.
Bukareszt – Polska Ambasada, paszport – jako cywilny mechanik do czarnomorskiego portu Konstanca.
Na przepełnionym, brudnym, z dodatkowymi pryczami greckim statku „Patria” na Morze Czarne w kierunku Bosforu.
Po narodowym katakliźmie, nieszczęściu – małe pocieszenie – piękna, słoneczna, bezwietrzna pogoda. Morze – spokojne. Na wschód, w kierunku Cypru i Bejrutu, wtedy francuskiej Syrii.
1...Rok 1943, lato, w kasynie oficerskim – RAF Northolt – Anglia. Kolega, w walce powietrznej zestrzelony nad północną Francją, z pomocą francuskiej organizacji podziemnej, Pireneje, Gibraltar, po powrocie do bazy zapytał: Michał, pamiętasz ten incydent w Poniatowie? Według wywiadu brytyjskiego w Gibraltarze, nasz podchorąży-pilot ma zatrudnienie w nocnym klubie w Buenos Aires!... „War is a strange thing”! … Podczas wojny – wszystko jest możliwe!
